Polskie uczelnie według "humanistów kryzysowych"

Kongres Komitetu Kryzysowego Humanistyki Polskiej odbywa się 3 lutego 2015 roku w Warszawie pod hasłem „Kryzys uniwersytet – kryzys nauki – kryzys pracy. Diagnozy, postulaty, rozwiązania”. Biorą w nim udział przedstawiciele polskich uczelni, jednostek naukowych związków zawodowych pracowników szkolnictwa wyższego i grono ekspertów. Dyskusje toczy się w ramach dwóch paneli: „Uniwersytet społeczny. O potrzebie re-definicji pojęcia współpracy uniwersytetu z otoczeniem społecznym” oraz „Uniwersytet śmieciowy. O destabilizacji stosunków zatrudnienia na polskich uczelniach”. Odbywają się także prezentacje: „Uniwersytet. Dzisiaj problemy, jutro kryzys, pojutrze…”, „Prekarny czy solidarny? Dwa modele uniwersytetu, dwa modele rynku pracy”., „Quo vadis universitas?”, “Związki zawodowe, szkolnictwo i właściwy model rozwoju Polski”.

Podczas Kongresu zostały ogłoszone Postulaty Antykryzysowe, zaadresowane do władz państwowych i głównych partii politycznych. Podpisało się pod nimi ponad 70 jednostek dydaktyczno-naukowych, głównie wydziałów i instytutów szkół publicznych. W przypadku braku akceptacji postulatów, Kongres ostrzega przed protestami.

Postulaty Antykryzysowe liczą trzy strony wniosków, uzasadnień i opinii, ale można je przedstawić w 15 konkretnych wnioskach dotyczących zmian w polskiej nauce. Większość z nich dotyczy zmiany finansowania uczelni:

Znieść dotację na studia uzależnioną od liczby studentów.
Wprowadzić egzaminy wstępne na studia.
Zlikwidować działania na rzecz promocji nauki i uczelni.
Oderwać program studiów od rynku pracy.
Za jakość studiów nie odpowiadają wykładowcy, ale system finansowania studiów.
Utrzymać dotychczasową liczbę kierunków, uczelni i innych jednostek dydaktycznych.
Utrzymać bezpłatne studia.
Wprowadzić finansowanie jednostek naukowych uzależnione z jakością prowadzonych badań (ale według innego systemu oceny, niż istniejący.
Wprowadzić finansowanie etatów badawczych i dydaktyczno-badawczych.
Wprowadzić finansowanie etatów dydaktycznych na podstawie liczby studentów z ostatnich 5-10 lat.
Uznawać za pełny etat pracownika naukowo-dydaktycznego ⅔ dotychczasowego pensum.
Przeliczać badania, publikacje, konferencje, patenty na liczbę studentów.
Zróżnicować ocenę jakość badań w zależności od gałęzi nauki.
Wprowadzić jawność recenzji naukowych poprzez publikację ich w internecie.
Odejść od systemu finansowania uwzględniającego jednostki wiodące.

Pełen tekst Postulatów Antykryzysowych

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski,
Prezes Rady Ministrów Ewa Kopacz,
Wiceprezes Rady Ministrów Janusz Piechociński,
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Lena Kolarska-Bobińska,
Przewodniczący Klubu Parlamentarnego Platforma Obywatelska Rafał Grupiński,
Przewodniczący Klubu Parlamentarnego Polskie Stronnictwo Ludowe Jan Bury,
Przewodniczący Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość Mariusz Błaszczak,
Przewodniczący Klubu Poselskiego Sojusz Lewicy Demokratycznej Leszek Miller

Obecny system finansowania Uniwersytetu, wiążący istotną część dotacji dla jednostek naukowych z liczbą studentów, jest nie do utrzymania. Nie sprawdzał się na długo przed zapaścią demograficzną. Obniżanie wymagań wobec studentów, przyjmowanie kandydatów bez egzaminów, a nawet bez spełnienia odpowiednich wymagań maturalnych na najbardziej wymagające kierunki, poddanie uniwersytetu zmiennym modom “rynku pracy”, inwestowanie w PR kosztem badań naukowych – o wszystkim tym opinia publiczna była wielokrotnie informowana. Dzisiaj utrzymanie „pogłównego” grozi nie tyle likwidacją poszczególnych instytutów, ile całych dyscyplin naukowych. Problemem znacznej części polskich uczelni, zwłaszcza uniwersytetów w mniejszych miastach, jest deficyt spowodowany różnicą między realnymi kosztami utrzymania uczelni a dotacją celową otrzymywaną z Ministerstwa. W czasie niżu demograficznego sposobem na zbilansowanie finansów uczelni stało się zamykanie niektórych kierunków studiów i zwalnianie pracowników. Taki sposób „rozwiązywania problemu” prowadzi do sukcesywnego kurczenia się uczelni, do zmniejszania jej potencjału naukowego, redukcji realnej oferty dydaktycznej dla studentów i kandydatów na studia, a ostatecznie do jej likwidacji. Wiele wskazuje na to, iż jest to świadoma polityka Ministerstwa, zmierzająca do zmniejszenia liczby uczelni zasługujących na miano uniwersytetu lub placówki badawczej, zdegradowania większości uniwersytetów regionalnych do rangi wyższych szkół zawodowych, a także do wprowadzenia odpłatności za wszystkie rodzaje studiów. Wzywamy Rząd od odstąpienia od tej antyrozwojowej polityki. Oczekujemy zmiany sposobu finansowania jednostek naukowych, które zapewnią ciągłość trwania zagrożonym instytutom i całym dyscyplinom i podniosą jakość dydaktyki i badań. Dotyczy to również PAN.

1. Konieczne jest stworzenie systemu bodźców finansowych, które zwiążą finansowanie jednostek z oceną prowadzonych w nich badań, innego niż obecny system parametryzacji. Umożliwiłoby to przetrwanie i rozwój pozametropolitalnych ośrodków naukowych; wiele ośrodków skłoniłoby na powrót do inwestycji w badania, nie w reklamę. Zmiana ta pozwoli na dużo więcej niż tylko na zachowanie status quo. Wprowadzenie procedur promujących finansowanie przez instytuty nie tylko etatów dydaktycznych, lecz również badawczych i dydaktyczno-badawczych byłoby ruchem prawdziwie pro-jakościowym. W tym celu należy stworzyć w algorytmie dotacji podstawy dla wdrożenia systemu dwuścieżkowego dla każdego instytutu naukowego. Trzeba stworzyć instytutom możliwość przeliczania punktów uzyskanych dzięki prowadzonym w nich badaniom, publikacjom, konferencjom, uzyskanym patentom itd. na liczbę studentów. Neutralizacja czynnika demograficznego wymaga stworzenia w algorytmie takiej możliwości, by dana ilość wykonanej w jednostce pracy badawczej stanowiła ekwiwalent jednego studenta. Stworzenie w algorytmie odpowiedniego przelicznika który określoną liczbę studentów i doktorantów pozwalałby zastąpić pewną ilością pracy badawczej i organizacyjnej, umożliwiłoby powetowanie strat związanych z niżem demograficznym, jak i prowadzenie bardziej selektywnej polityki wobec kandydatów na studia, bez czego nie sposób myśleć o podniesieniu poziomu wykształcenia Polaków.

2. Biorąc pod uwagę fakt, że ok. roku 2020 spodziewany jest wzrost liczby absolwentów szkół średnich, istotne jest zachowanie potencjału dydaktycznego i naukowego instytutów, ponieważ jego odbudowa byłaby długotrwała i kosztowna, a być może nawet nierealna. Algorytm dotacji dydaktycznej powinien uwzględnić, że poszczególne kierunki, dysponując określonym stanem kadry i infrastrukturą, mogą zapewnić dobre kształcenie pewnej maksymalnej liczbie studentów, ale nie większej niż średnia, np. z ostatnich 5 czy 10 lat i stan ten powinien być podtrzymywany, nawet w obliczu spadku liczby studentów do 50 % limitu z poprzednich lat. Uwzględniać też należy zasadę, że dotacja nie będzie się zmniejszać, dopóki liczebność grup zajęciowych pozostaje w pewnych przedziałach dobranych ze względu na efektywność kształcenia. Kolejna zasada w algorytmie powinna zakładać, że pracownik naukowo-dydaktyczny zatrudniony jest na pełnym etacie nie tylko wtedy, gdy realizuje pensum dydaktyczne na obecnym poziomie, lecz także wtedy, gdy nie można mu przydzielić pełnej liczby godzin, ale przynajmniej 2/3 dotychczasowej wielkości.

3. Rzetelna ocena jakości badań wymaga wprowadzenia wielomodelowego systemu oceniania lub parametryzacji. Odgórne narzucanie, w imię urzędniczej wygody, jednego wzorca naukom społecznym, ścisłym, humanistyce i naukom technicznym prowadzi do osłabiania ich potencjału, jak i konfliktowania środowiska naukowego. Uznanie metodologicznych różnic między dziedzinami jest kwestią zdrowego rozsądku. Dlatego trzeba zrezygnować z karania socjologów, za to że nie są matematykami, ale i nie narzucać matematykom modelu naukowego socjologii, polonistyki czy mechatroniki. Wprowadzenie przelicznika jakościowego tylko o tyle będzie narzędziem naprawczym, nie zaś polem walki między naukowcami-lobbystami czy wręcz kolejnym narzędziem niszczenia mniej zaradnych dyscyplin w walce o skąpą dotację, o ile równolegle z jego wprowadzeniem wydane zostanie rozporządzenie Ministerstwa ustanawiające wielość modeli oceniania badań dla odpowiednich gałęzi nauk. Postulujemy jednocześnie, by wszędzie, gdzie tylko pojawi się konieczność wprowadzenia elementów systemu recenzyjnego (zarówno w naukach społecznych, humanistyce, jak i w naukach podstawowych) wprowadzić na wszystkich poziomach zasadę pełnej jawności; zamieszczania wszystkich recenzji w internecie, łącznie z obowiązkową odpowiedzią autora oraz możliwością dyskutowania recenzji przez wszystkich członków wspólnoty naukowej. Przygotowywane przez Rząd rozwiązania nie oferują perspektywy wyjścia z kryzysu i podniesienia poziomu polskiej nauki. Projekt wyłonienia jednostek wiodących finansowanych kosztem słabszych ośrodków nie jest reformą projakościową, lecz pro-oszczędnościową. Co więcej, są to oszczędności krótkoterminowe i krótkowzroczne. Nie słyszymy dziś od Rządu obietnicy, że najlepsi będą dostawać więcej – mamy zapowiedź, że największe i najsilniejsze ośrodki będą finansowane kosztem słabszych. Występujemy o uwzględnienie w dotacji poziomu prowadzonych w instytutach badań. Jesteśmy za stworzeniem systemu bodźców skłaniających do podniesienia poziomu badań. Nie można przedstawiać projektu degradacji większości ośrodków na rzecz paru ośrodków wiodących, obcięcia funduszy pozametropolitalnych ośrodków na rzecz metropolii jako reformę mającą podnieść stan nauki polskiej. Najlepsze uniwersytety staną się obciążeniem dla reszty, nie zaś kołem zamachowym, które pozwoli na podniesienie poziomu życia akademickiego w Polsce. Rozwiązaniem zaistniałej sytuacji nie jest odgórne decydowanie o tym, które ośrodki akademickie są ważniejsze dla życia naukowego i kulturalnego kraju, ale wprowadzenie takiej polityki finansowania ze względu na jakość, która spowodowałaby, że słabsze ośrodki równałyby do mocniejszych.

Domagamy się systemu finansowania, który wymusi na jednostkach naukowych podwyższenie poziomu prowadzonych w nich badań, w taki sposób, aby została zachowania ich ciągłość instytucjonalna w czasie niżu demograficznego, nie zaś systemu, który ostatecznie uniemożliwi prowadzenie badań w jednostkach mniejszych i nie-wielkomiejskich lub prowadzących mniej popularne kierunki studiów. Zignorowanie kolejnego wystąpienia świata naukowego nie pozostawi już Uniwersytetowi innej drogi niż protesty.

Polskie Towarzystwo Socjologiczne
Wydział Teologiczny Chrześcijańska Akademia Teologiczna
Instytut Filologii Polskiej Katolicki Uniwersytet Lubelski
Instytut Historii Sztuki Katolicki Uniwersytet Lubelski
Instytut Leksykografii Katolicki Uniwersytet Lubelski
Wydział Nauk Humanistycznych Katolicki Uniwersytet Lubelski
Komitet Nauk Pedagogicznych Polska Akademia Nauk
Instytut Filologii Romańskiej Uniwersytet Adama Mickiewicza
Instytut Filozofii Uniwersytet Adama Mickiewicza
Instytut Historyczny Uniwersytet Adama Mickiewicza
Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytet Adama Mickiewicza
Instytut Prahistorii Uniwersytet Adama Mickiewicza Instytut Socjologii Uniwersytet Adama Mickiewicza
Wydział Filologiczny Uniwersytet w Białymstoku
Wydział Fizyki Uniwersytet w Białymstoku
Wydział Historyczno- Socjologiczny Uniwersytet w Białymstoku
Instytut Archeologii Uniwersytet Gdański
Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytet Gdański
Instytut Politologii Uniwersytet Gdański
Instytut Slawistyki Uniwersytet Gdański
Katedra Filologii Klasycznej Uniwersytet Gdański
Wydział Filologii Uniwersytet Gdański
Wydział Nauk Społecznych Uniwersytet Gdański
Instytut Archeologii Uniwersytet Jagielloński
Instytut Filologii Klasycznej Uniwersytet Jagielloński
Instytut Religioznawstwa Uniwersytet Jagielloński
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytet Jagielloński
Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Jana Kochanowskiego
Instytut Historii Uniwersytet Jana Kochanowskiego
Wydział Humanistyczny Uniwersytet Jana Kochanowskiego
Wydział Nauk Społecznych Uniwersytet Jana Kochanowskiego
Instytut Archeologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Instytut Neofilologii i Lingwistyki Stosowanej Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Instytut Filologii Polskiej i Kulturoznawstwa Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Instytut Socjologii Uniwersytet Łódzki
Katedra Filologii Klasycznej Uniwersytet Łódzki
Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytet Łódzki
Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytet Łódzki
Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytet Łódzki
Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej
Instytut Fizyki Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej
Instytut Socjologii Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej
Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Literatury Polskiej Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Socjologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Wydział Humanistyczny Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Filozofii Uniwersytet Opolski
Instytut Fizyki Uniwersytet Opolski
Wydział Prawa Uniwersytet Opolski
Instytut Historii Sztuki i Kultury Uniwersytet Papieski Jana Pawła II
Wydział Filozoficzny Uniwersytet Papieski Jana Pawła II
Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Pedagogiczny
Wydział Pedagogiczny Uniwersytet Pedagogiczny
Instytut Filozofii Uniwersytet Szczeciński
Instytut Politologii i Europeistyki Uniwersytet Szczeciński
Wydział Filologii Uniwersytet Śląski
Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytet Śląski
Instytut Socjologii Uniwersytet Rzeszowski
Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Rzeszowski
Instytut Filozofii Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
Instytut Muzykologii Uniwersytet Warszawski
Instytut Studiów Regionalnych i Globalnych Uniwersytet Warszawski
Instytut Filozofii Uniwersytet Wrocławski
Instytut Germanistyki Uniwersytet Wrocławski
Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytet Wrocławski
Instytut Socjologii Uniwersytet Wrocławski
Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Zielonogórski
Instytut Filozofii Uniwersytet Zielonogórski
Instytut Historyczny Uniwersytet Zielonogórski
Instytut Politologii Uniwersytet Zielonogórski
Instytut Socjologii Uniwersytet Zielonogórski