Obiecujące wyniki współpracy naukowców Uniwersytetu Medycznego i Politechniki

W Puszczy Białowieskiej rośnie prawie 1700 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, czyli takich które wytwarzają owocniki dobrze widoczne bez użycia lupy lub mikroskopu. W tej liczbie 190 to gatunki, dla których Puszcza Białowieska jest współcześnie jedynym miejscem występowania w Polsce (tzw. endemity). Rosnące zainteresowanie grzybami wynika z ich dużego potencjału biologicznego. Na Zamiejscowym Wydziale Leśnym w Hajnówce powstał bank ekstraktów grzybów Puszczy Białowieskiej obejmujący obecnie ponad 150 gatunków. Ta wyjątkowa baza umożliwia prowadzenie wszechstronnych badań, które mają wskazać potencjalne zastosowanie unikalnych grzybów z Puszczy Białowieskiej. Co ciekawe naukowcy z Wydziału Leśnego stale odnajdują w Puszczy Białowieskiej grzyby, które nie zostały do tej pory zbadane, nie mają określonego składu chemicznego i potencjalnego zastosowania.

– Środowisko medyczne nigdy nie odwracało głowy od potencjału leczniczego, który tkwi w środowisku naturalnym, m.in. w świecie roślin, grzybów – przyznaje prorektor ds. nauki Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, prof. Marcin Moniuszko. – Problem polega jedynie na tym, aby od postulowanych legendarnych właściwości, które występują w podaniach ludowych czy opowiadaniach naszych babć i dziadków – przejść na poziom bardziej usystematyzowany. Temu właśnie służą nasze wspólne badania – dodaje.

– Zwykle, gdy mówimy o bogactwie Puszczy Białowieskiej, naszą uwagę zwracamy na żubra. Natomiast moim zdaniem największym bogactwem puszczy są grzyby – sądzi dziekan Zamiejscowego Wydziału Leśnego PB, dr hab. inż. Sławomir Bakier, prof. PB. – W tej chwili, w tym środowisku, żyje wiele endemitów, a więc gatunków, które są niedostępne w innych częściach Europy, a nawet świata. To sprawia, że dysponujemy szczególnym zasobem miejscowym, który staramy się eksploatować i w tej dziedzinie – jako wydział – specjalizować. Mam nadzieję, że nasze badania, które już dziś wskazują na potężny potencjał tkwiący w grzybach i substancjach w nich zawartych, nabiorą z czasem rozmachu – dodaje.

Naukowcy z Politechniki Białostockiej i Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku prowadzą pionierskie badania ukierunkowane na ocenę możliwości wykorzystania w medycynie korzeniowca sosnowego. Heterobasidion annosum uważany jest przez leśników za jeden z najgroźniejszych patogenów leśnych. Powoduje chorobę zwaną huba korzeni, prowadzącą do zamierania całych drzewostanów. Roczne straty ekonomiczne spowodowane przez ten grzyb w Europie szacuje się na co najmniej 790 milionów euro. Do tej pory badania naukowe dotyczyły przede wszystkim wpływu tego grzyba na środowisko leśne. Natomiast wyniki najnowszych badań ujawniły potencjał przeciwnowotworowy. Naukowcy z obu uczelni sprawdzają, czy ekstrakt z korzeniowca sosnowego może leczyć nowotwory, zwłaszcza raka jelita grubego.

– Politechnika Białostocka i Uniwersytet Medyczny w Białymstoku mają bardzo wiele wspólnych pól działania. Prowadzimy już badania nad rakiem płuca, szeregiem rozwiązań protetycznych, ortopedycznych – przyznaje Rektor Politechniki Białostockiej, prof. Lech Dzienis. – Badanie potencjału grzybów leśnych jest kolejnym, bardzo interesującym przedsięwzięciem. To są elementy, które przynosi natura. Puszcza Białowieska, a wraz z nią Zamiejscowy Wydział Leśny. W tej chwili trzeba trzymać kciuki, żeby z pracy naszych naukowców wyszło coś pożytecznego dodaje.

– Baza ekstraktów grzybów, którą stworzyliśmy na Wydziale Leśnym nie występuje nigdzie indziej w Europie. Nasz zbiór, obejmujący w tej chwili ponad 150 gatunków, stale się rozrasta – mówi prodziekan ds. nauki Zamiejscowego Wydziału Leśnego PB, dr Ewa Zapora. – Naszym zadaniem jest pozyskanie owocników – czyli zebranie grzybów – a następnie dokładne, taksonomiczne ich opisanie. Kolejny etap to pozyskanie ekstraktów. Robimy to bardzo różnymi technikami, w tym jedną z najnowocześniejszych, nietoksyczną metodą ekstrakcji nadkrytycznej, tzw. green chemistry. Nasza baza ekstraktów jest głównym źródłem związków grzybów do dalszych badań laboratoryjnych. Preparaty przekazujemy m.in. specjalistom z Wydziału Nauk o Zdrowiu, którzy badają je w różnych kierunkach – dodaje.

Wśród 5 ekstraktów przekazanych przez Politechnikę Białostocką do dalszych badań na Wydział Nauk o Zdrowiu znalazł się preparat z korzeniowca sosnowego. Kierownik Zakładu Farmakologii Doświadczalnej Wydziału Nauk o Zdrowiu UMB, prof. Halina Car przyznała, że po przebadaniu materiału okazało się, że substancje zawarte w korzeniowcu sosnowym wykazują spektakularny efekt hamowania wzrostu komórek nowotworowych (w granicach 80 proc.). Dodatkowo, grzyb nie zniszczył fizjologicznych komórek. To obiecujące odkrycie, dzięki któremu zespół ekspertów uzyskał zgodę Komisji Bioetycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach. Po przeprowadzonych badaniach in vivo wyniki są bardzo obiecujące – żadne zwierze z modelem choroby jelita grubego nie tylko nie ucierpiało, ale co najważniejsze – choroba cofnęła się Ten efekt pozwolił nam uzyskać zgodę Komisji Bioetycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach, żeby przebadać preparat in vivo – na żywym organizmie. – To bardzo obiecujące efekty i mam nadzieję, że będziemy mogli je zaobserwować w czasie badania kolejnych ekstraktów grzybów – podsumowuje prof. Halina Car.

Czy efektem współpracy naukowców Zamiejscowego Wydziału Leśnego PB w Hajnówce i Zakładu Farmakologii Doświadczalnej Wydziału Nauk o Zdrowiu UMB będzie lek na raka jelita grubego? Zarejestrowanie takiego leku byłoby ogromnym sukcesem, ale przed specjalistami jeszcze długa droga. Na razie ekstrakt z korzeniowca sosnowego, jako lek do zapobiegania i/lub leczenia nowotworu, zwłaszcza raka jelita grubego jest przedmiotem wynalazku, chronionego zgłoszeniem patentowym nr P.420267. – Oprócz tego, że kształcimy profesjonalistów na ośmiu kierunkach, to powinniśmy w tym zakresie prowadzić także badania naukowe. Jestem przekonany, że będą one skutkowały fantastycznymi wynikami opublikowanymi i ogłoszonymi na konferencjach – podsumowuje dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu UMB, prof. Sławomir Terlikowski.
O grzybach i ich zastosowaniu w medycynie dyskutować będą naukowcy z całej Polski już w przyszłym tygodniu w Białymstoku i w Hajnówce. Seminarium pt. „Grzyby przyszłością medycyny?” organizuje w dn. 15-16 lutego Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Zamiejscowy Wydział Leśny Politechniki Białostockiej oraz Polskie Towarzystwo Mykologiczne.